Bačka Topola kroz vekove: Zagonetke oko imena i nastanak naselja

U pomenutoj povelji kralja Matije Korvine nalazi se dakle prvi pomen naselja koje se smatra pretečom Bačke Topole.

Arheolozi ističu jednu bitnu karakteristiku ovog područja za taj period: pojavu naselja blizanaca. To su naselja smeštena jedno do drugog, u neposrednoj blizini, koja nose isto ime uz razliku nekog dodatog prideva. Primeri su Mala i Velika Bajša, Mali i Veliki Iđoš, Gornji i Donji Tempeš, Pali i Paliport. Ipak, postoje nedoumice kako oko imena naselja koje je preteča Bačke Topole tako i oko toga kome je to naselje pripadalo. U ovom delu je već pomenuto da su ove prostore naseljavali Mađari ali se za period vladavine dinastije Arpada slabo zna o njima. Ne može se tačno utvrditi od koga je kralj Matija Korvin dobio ove prostore. Da li od nekog plemića ili nekog drugog za sada još nije utvrđeno. Dokumenti spominju da iste godine kada je kralj Matija Korvin dodelio ova imanja svojoj majci Eržebet su ta imanja dodeljena kapetanu Laslu Nađluču Dociju, Peteru Dociju i Imreu Dociju. Ovde se spominje upravo Mala Bajša. Područje današnje opštine Bačka Topola bilo je sigurno zahvaćeno ustankom Dože Đerđa 1514. Doža Đerđ je predvodio kmetove i spaljivao plemićke zamkove i posede. Ovde se opet postavlja niz pitanja. Poput toga da li je posed Male Bajše preživeo ovaj ustanak ili je i on opljačkan. Istoričari nisu dokazali ovde ništa konkretno i dali odgovore. Činjenica je samo da se spominje posed Male Bajše u poreskom spisku iz 1520/22.

Prilikom pohoda Sulejmana Veličanstvenog na južne delove Ugarske i neposredno pre Mohačke bitke područje današnje Bačke Topole se nalazilo u predelima koji su bili pustošeni od strane nadolazeće turske vojske. Ni ovde nije još dokazano ili istraženo kako je prošlo naselje Male Bajše tada, da li je opljačkano ili je preživelo pustošenje, da li je neko od njenih stanovnika učestvovao u bici?

Nakon pustošenja ovih prostora iz kojih se potom mađarsko stanovništvo iseljava u mirnije krajeve ili u blizinu utvrđenja, sprovodi se proces doseljavanja slovenskog, odnosno pretežno srpskog stanovništva. Poreska lista Kaločke nadbiskupije iz 1543. navodi mesto sa imenom Topola ali je moguće da to nije današnja Bačka Topola već mesto koje se nalazilo između Titela i Loka. U turskom popisu iz 1570. navodi se mesto Mala Bajša (Kiš-Bajša) i popisani su pojedini stanovnici istog. Takođe se ime Male Bajše navodi i u popisu iz 1578. gde stoji da se u naselju nalazi 21 poreski obveznik. Mala Bajša se spominje i u defterima iz 1580. i 1590. Važno je istaknuti i više verzija porekla imena Bačke Topole. Ime Topola se javlja kasnije u 18. veku i to upućuje na činjenicu da su tu živeli Sloveni i da je ime poteklo od drveta Topola koje je preovladavalo u ovom kraju. Postoji čak pet verzija imena mesta i sva se navode u raznim izvorima pa tako nailazimo na Fibajč (Fybaych), Kiš Bajša (Kis Baysa), Gdiš Bajša (gdisch Baischa), Topolaj (Topolay) i Topoli (Topoly). Verzije imena sa imenom Bajša su mađarskog porekla i ukazuju na to da naselje nastaje u periodu kada te prostore naseljavaju Mađari. Kasniji naziv Topola je nastao u period kada je dominatno postalo slovensko stanovništvo.

Vredi napomenuti i podatak da imena Bajša ili Topola nema u pojedinim izvorima iz 17. veka što nam možda govori da mesto nije bilo naseljeno, odnosno da je bilo napušteno na određeno vreme.

Autor: Vanja Uzelac